Ὁ Προφήτης Ἠλίας, υἱός τοῦ Σαβώκ ἀπό τήν φυλή τοῦ Ἀαρών, ἦταν Ἰσραηλίτης καί ἔδρασε στό βόρειο βασίλειο τοῦ Ἰσραήλ κατά τήν διάρκεια τῆς βασιλείας τοῦ Ἀχαάβ (875 – 854 π.Χ.) καί τοῦ Ὀχοζία (854 – 853 π.Χ.). Ἡ πρώτη του ἐμφάνιση καλύπτεται ἀπό μυστήριο, τό ὁποῖο διατηρεῖται καθ’ ὅλη τήν διάρκεια τῆς ζωῆς του. Ὑπάρχει μόνο μία σύντομη ἀναφορά στήν καταγωγή του: «Καί εἶπεν Ἠλιού ὁ προφήτης ὁ θεσβίτης ἐκ Θέσβης τῆς Γαλαάδ…», πού ὅμως καί αὐτή ἀμφισβητεῖται. Κάποιοι ὑποστηρίζουν, στηριζόμενοι στό Γ’ Βασιλειῶν 17, 1, ὅτι ἡ ἀναφορά ἐνισχύει τήν ὑπόθεση ὅτι ὁ Προφήτης Ἠλίας δέν ζοῦσε σέ ἕνα συγκεκριμένο μέρος στήν Γαλαάδ, πού κεῖται ἀνατολικά τοῦ Ἰορδάνου, ἀλλά ἦταν μέλος εἴτε τῶν Κενιτῶν, εἴτε τῶν Ρεχαβιτῶν, σχισματικῶν ὁμάδων, πού ἡγοῦνταν τῆς νομαδικῆς ζωῆς. Ἡ ἔρευνα, ἐπίσης, κλίνει πρός τήν ἄποψη, ὅτι τό μέρος πού ὀνομαζόταν Τισμπέ ἤ Τσιμπί τῆς Γαλαάδ εἶναι ὁ τόπος τῆς γεννήσεως τοῦ Προφήτου. Μερικοί προσπαθοῦν νά τήν ταυτίσουν μέ τήν Τισμπέ τῆς περιοχῆς τῆς φυλῆς τοῦ Νεφταλί, ἀλλά οἱ Ἑβδομήκοντα ἐκλαμβάνουν τήν ἀμφισβητούμενη λέξη ὡς κύριο ὄνομα καί μεταφράζουν «Ἠλίας ὁ θεσβίτης ἀπό τή Θεσβών τῆς Γιλεάδ».

Ἐπιπρόσθετα ἔχει ὑποστηριχθεῖ, ὅτι εἶναι πιθανόν τό ὄνομα Ἠλίας νά μην ἦταν τό γνήσιο ὄνομα τοῦ Προφήτου, ἀλλά ἕνα θεοφόρο ὄνομα, πού δηλώνει τήν προφητική ἀποστολή του.

Παρ’ όλα αὐτά, δέν ὑπάρχει λόγος νά ἀμφισβητήσουμε ὅτι ὁ Προφήτης Ἠλίας καταγόταν ἀπό τά ἄγρια ἀλλά ὄμορφα βουνά τῆς περιοχῆς τῆς Γαλαάδ, τῆς ὀρεινῆς Παλαιστίνης στήν ἀνατολική πλευρά τοῦ Ἰορδάνου καί προερχόταν, πιθανῶς, ἀπό τήν φυλή Γάδ ἤ ἀπό τό ἥμισυ τῆς φυλῆς Μανασσῆ. Τά ἀπομονωμένα βουνά καί ἡ ἄγονη ἔρημος ἀνταποκρίνονταν στό πνεῦμα τοῦ Προφήτου, πού ἦταν αὐστηρό, ἀσκητικό καί καθαρῶν μονοθεϊστικό. Ὁ Προφήτης Ἠλίας διακρίνεται ἀπό τούς ὁμοεθνεῖς του γιά τόν φόβο του πρός τόν Θεό, ὁ Ὁποῖος κατ’ ἀποκλειστικότητα τόν ἀπασχολεῖ.

Ὁ τρόπος βίου τοῦ Προφήτου Ἠλία ὑπῆρξε μία συνεχής διαμαρτυρία κατά τῆς χαναατικῆς θρησκείας, καί μάλιστα τοῦ Βάαλ, καί τοῦ πολιτισμοῦ, ὁ ὁποῖος διέφθειρε τήν Ἰσραηλιτική θρησκεία. Κέντρο τῶν προσπαθειῶν καί τῶν ἀγώνων του εἶναι ἡ ἀναγνώριση τοῦ Γιαχβέ ὡς τοῦ μόνου Θεοῦ.

Ἡ ἐποχή του εἶχε ἀνάγκη ἀπό μία μεγάλη μορφή, πού θά ἔσωζε τό Ἰσραήλ ἀπό τήν εἰδωλολατρεία καί τήν θρησκευτική κατάπτωση, ὅπου εἶχε περιπέσει. Έκφραστής τῶν ἀντιδράσεων, πού διαδραματίσθηκαν ἐκείνη τήν περίοδο, ἦταν ὁ Προφήτης Ἠλίας.

Οἱ ἰσχυροί τῆς ἡμέρας, μεθυσμένοι ἀπό τίς στρατιωτικές νίκες, ἀπό τήν λάμψη τῆς νέας πρωτεύουσας καί ἀπό τήν εὐημερία τῶν πόλεων, ζοῦν σέ μία ἀτμόσφαιρα ἀλαζονικῆς αὐτάρκειας καί ἐθνικῆς ἐξάρσεως. Στό βασιλικό παλάτι, ἡ εἰδωλολάτρισσα σύζυγος τοῦ Ἀχαάβ, ἡ Ἰεζάβελ, δέν καταστρώνει παρά μόνο ἐγκληματικά σχέδια, ἱδρύει στήν Σαμάρεια ναό τοῦ Βάαλ καί ὁ ἴδιος ὁ βασιλέας φαίνεται νά προσφέρει ἀνθρωποθυσία κατά τήν ἀνοικοδόμηση τῆς Ἱεριχοῦς. Στό ναό τοῦ Βάαλ ὑπάρχουν ἑκατοντάδες ψευδοπροφῆτες, πού ἔχουν ἐπιφορτισθεῖ μέ τό ἔργο τῆς διαδόσεως τῆς λατρείας τῶν εἰδώλων. Τό ζήτημα, τό ὁποῖο χωρίζει τίς δύο ὁμάδες λατρείας τῶν προφητῶν, εἶναι θρησκευτικό: εἶναι ὁ Βάαλ θεός ἤ ὁ Γιαχβέ;

Ἡ ἀπάντηση στό συγκεκριμένο ἐρώτημα ἐπαφίεται κατόπιν κοινῆς συμφωνίας νά λυθεῖ διά θαύματος ἐπί τοῦ ὄρους Καρμήλου. Ὁ Προφήτης Ἠλίας ἀποδέχεται τήν πρόσκληση γιά ἀναμέτρηση καί καταισχύνει τούς ἀντιπάλους του μέ τήν ἐπέμβαση τοῦ Θεοῦ. Ἐνῶ, ἀκόμη, ὁ Ἠλίας προσευχόταν, «ἔπεσε πῦρ παρά Κυρίου εκ τοῦ οὐρανοῦ», τό ὁποῖο δέν ἔκανε μόνο κάρβουνο καί στάχτη τά κομμάτια τοῦ ζώου καί τά ξύλα, ὅπως καί ἄλλες φορές, ἀλλά καί τό νερό, πού βρισκόταν στήν τάφρο, τό ἐστέγνωσε καί τό μετέβαλε σέ ἀτμό. Ἦταν καί αὐτό μία προειδοποίηση τοῦ θαύματος τῆς βροχῆς, πού ἐπρόκειτο νά ἐπακολουθήσει.

Σύμφωνα μέ τό Γ΄ Βασιλειῶν (19, 1), ὁ Προφήτης Ἠλίας ἀναγκάσθηκε λόγῳ τοῦ διωγμοῦ πού ἐξαπέλυσε ἡ Ἰεζάβελ, ἡ σύζυγος τοῦ Ἀχαάβ, ἐναντίων του καί τῶν μαθητῶν του, ἐξ αίτίας τῆς σφαγῆς τῶν ψευδοπροφητῶν τοῦ Βάαλ, νά διαφύγει στή νοτιότερη πόλη τῆς Παλαιστίνης, τήν Βεερσεβά, ὅπου κουρασμένος καί ἀποθαρρυμένος ἤγγισε τά ὅρια τοῦ θανάτου. Ἐκεῖ ξαπλωμένος ἀναφωνεῖ: «Εἶναι ἀρκετό τώρα, Θεέ! Λάβε τήν ψυχή μου, διότι δέν εἶμαι ἰσχυρότερος τῶν πατέρων μου», καί μέ τήν παράκληση αὐτή ἀποκοιμᾶται. Ἀλλά Ἄγγελος Κυρίου τόν ξυπνᾶ, δυναμώνοντάς τον μέ τροφή καί νερό, παρακινώντας τον ταυτόχρονα νά συνεχίσει τό ταξίδι του.

Ὁ Προφήτης Ἠλίας ταξίδεψε σαράντα ἡμέρες, ὥσπου νά φθάσει στό ὄρος Χωρήβ καί νά εἰσέλθει σέ ἕνα σπήλαιο. Ἐκεῖ ἀνέμενε τήν ἐμφάνιση τοῦ Θεοῦ. Φυσικά φαινόμενα συνόδευσαν τήν Θεοφάνεια αὐτή, κατά τήν ὁποία δέν ἀποκαλύφθηκε ὁ Ἴδιος ὁ Θεός, ἀλλά ἀκούσθηκε ἡ φωνή Του. Ἡ θύελλα, ὁ σεισμός καί ἡ φωτιά, πού ἦταν σημεία τῆς Θείας Παντοδυναμίας, προκάλεσαν τήν προσοχή τοῦ Προφήτου. Τόν ἔκαναν νά φοβηθεῖ, νά συντριβεῖ καί νά ταπεινωθεῖ. Ὅμως ὁ Θεός δέν τοῦ μίλησε μέσα ἀπό τά φοβερά ἐκεῖνα σημεῖα, ἀλλά ὡς θεία Ἀγάπη καί Εὐσπλαγχνία, πού εἶναι, τοῦ φανέρωσε τό θέλημά Του μέ φωνή αὔρας λεπτῆς.

Μέ τήν ἐμφάνιση ἐκείνη ὁ Κύριος ἤθελε νά διδάξει τόν Προφήτη, ὅτι ὀφείλει να μην εἶναι ἄνθρωπος τῶν ἄκρων, ἀλλά ἠπιώτερος καί μαλακώτερος στόν ἀγῶνα, ὅτι ἀκόμη ἡ πίστη δέν ἐπιβάλλεται μέ σκληρά, ἀλλά μέ ἤπια μέσα. Ὅλα τά ἀνωτέρω ἦσαν, ἑπομένως, παιδαγωγία τοῦ Θεοῦ, γιά νά κάμει τόν Προφήτη Ἠλία φιλάνθρωπο.

Καί ὁ Προφήτης συνεχίζει τό ἔργο του, πού ξεπερνᾶ τά ὅρια τῆς Διαθήκης καί τόν περιούσιο λαό τοῦ Θεοῦ. Μιά εἰδωλολάτρισσα σώθηκε ἀπό τήν πείνα λόγῳ τῆς μεγάλης ἐμπιστοσύνης πού εἶχε στόν λόγο τοῦ Θεοῦ. Δοκιμάσθηκε τόσο ἡ πίστη ὅσο καί ἡ ὑπακοή της μέσῳ τῆς ὑπακοῆς της στό θέλημα τοῦ Προφήτου Ἠλία καί κατ’ ἐπέκταση στό θέλημα καί στό σχέδιο τοῦ Θεοῦ. Ὁ υἱός τῆς χήρας τῶν Σαρεπτῶν, ἐξ ἄλλου, ἐπιστρέφει ἀπό τόν θάνατο στήν ζωή χάριν τοῦ Προφήτου Ἠλία, ὁ ὁποῖος προσεύχεται ζωηρά, ἐμφυσᾶ τρεῖς φορές τόν νεκρό καί παρακαλεῖ τόν Θεό νά τόν ἀναστήσει.

Ὁ Προφήτης Ἠλίας, μετά τόν Μωϋσῆ, τόν Ἀβραάμ καί τόν Δαυΐδ, μνημονεύεται πολύ συχνά στήν Καινή Διαθήκη. Οἱ Προφῆτες, ὡς Ἄγγελοι τῆς Νέας Διαθήκης, ἔχουν ὡς ἀποστολή καί ἔργο τους νά μεταφέρουν τό θειο μήνυμα στόν λαό, τόν ὁποῖο πρέπει νά ἐνισχύουν στίς δύσκολες στιγμές, νά στιγματίζουν τά ὀλισθήματά του καί νά τόν ἐπαναφέρουν μέ τίς νουθεσίες καί τό παράδειγμα τῆς ζωῆς τους στόν δρόμο τοῦ Θεοῦ, ὅταν αὐτός θά ἔχει ἁμαρτήσει ἐνώπιόν Του.

Ἕνας τέτοιος Ἄγγελος ὑπῆρξε καί ὁ Προφήτης Ἠλίας, ὁ ὁποῖος ἐπικράτησε σέ θεολογικές συζητήσεις καί ἐσχατολογικές προσδοκίες γιά δύο κυρίως λόγους: τήν μυστηριώδη ἀνάληψή του, ἡ ὁποία πραγματοποιήθηκε ὡς ἀνταμοιβή γιά τόν ζῆλο πού ἔδειξε ὑπέρ τοῦ Νόμου καί τήν ἀποστολή του πρό τῆς Δευτέρας Παρουσίας.

Ὅσον ἀφορᾶ στήν ἀνάληψη τοῦ Προφήτου Ἠλία, εἶναι χαρακτηριστικό ὅτι ὁ Κύριος ἔστειλε «ἅρμα πυρός καί ἵππους πυρός», τά ὁποῖα ἦσαν σύμβολα τῆς δυνάμεως τοῦ Θεοῦ, γιά νά παραλάβουν τόν Προφήτη Ἠλία. Οἱ ψυχές τῶν πιστῶν μεταφέρονται ἀπό τούς Ἀγγέλους, στίς ἀγκάλες τοῦ Ἀβραάμ, γιά νά βροῦν σέ αὐτές ἀνάπαυση στόν παράδεισο.

Στήν περίπτωση ὅμως τοῦ Προφήτου, ἐπειδή ἐπρόκειτο νά ἀναληφθεῖ μέ τό σῶμα του, ὁ οὐράνιος συνοδός ἦταν ὁρατός. Οἱ οὐράνιοι συνοδοί παρουσιάσθηκαν ὡς «ἅρμα πυρός καί ἵππου πυρός», ὥστε ὁ Προφήτης νά ἀνέλθει στό πύρινο ἅρμα μέ ἀξιοπρέπεια, δόξα καί πομπή. Τό ἅρμα καί οἱ ἵπποι παρουσιάσθηκαν ὡς φωτιά, ὄχι διότι ἔκαιγαν, ἀλλά διότι ἔλαμπαν, ἄστραφταν μέ σκοπό νά καταστήσουν τήν ἀνάληψη τοῦ Προφήτου ἐμφανῆ, λαμπρή καί ἔνδοξη σέ ἐκείνους πού παρακολουθοῦσαν τό γεγονός αὐτό ἀπό μακρυά. Ὁ Προφήτης καιγόταν ἀπό ζῆλο γιά τόν Θεό καί τήν δόξα τοῦ Θεοῦ, γι’ αὐτό καί τώρα μέ οὐράνια φωτιά καθαρίζεται, λαμπρύνεται καί μετατίθεται στόν οὐρανό.

Ἀξιοσημείωτο εἶναι, ὅτι ὁ Προφήτης Ἠλίας, πρίν τήν ἀνάληψή του, ἐπισκέπτεται τούς Προφῆτες τόσο τῆς Βαιθήλ ὅσο καί τῆς Ἱεριχοῦς, οἱ ὁποῖοι εἶχαν γνώση περί τῆς ἐπικειμένης ἀναλήψεως τοῦ Προφήτου πιθανόν ἀπό μυστική ἀποκάλυψη, τήν ὁποία τούς ἔκανε ὁ Θεός, ὅπως ἐπίσης καί ὁ Προφήτης Ἐλισσαῖος, ὁ ὁποῖος σιωποῦσε καί συμβούλευε καί τούς ἄλλους Προφῆτες νά ἡσυχάζουν καί νά περιμένουν τό γεγονός μέ σιωπή καί ἅγιο φόβο.

Ὁ Προφήτης Ἠλίας ἦταν κάτοικος τῆς ἐρήμου καί ἐραστής τῆς μονώσεως. Ὑπῆρξε θερμός καί αὐστηρός κήρυκας μετάνοιας στόν λαό. Ἡ ἀκτινοβολία τῆς προσωπικότητός του ἐπηρέασε ὄχι μόνο τούς ἀνθρώπους, ἀλλά καί τήν ἐποχή του μέ ἀμείωτη, μάλιστα, αἴγλη, πού φθάνει ὥς τίς ἡμέρες μας.

Ἀπολυτίκιον. Ἦχος δ’. Ταχύ προκατάλαβε

Ὁ ἔνσαρκος Ἄγγελος, τῶν Προφητῶν ἡ κρηπίς, ὁ δεύτερος Πρόδρομος, τῆς παρουσίας Χριστοῦ, Ἠλίας ὁ ἔνδοξος, ἄνωθεν καταπέμψας, Ἐλισσαίῳ τήν χάριν, νόσους ἀποδιώκει, καί λεπροὺς καθαρίζει· διό καί τοῖς τιμῶσιν αὐτόν, βρύει ἰάματα.

Κοντάκιον. Ἦχος β’. Αὐτόμελον

Προφῆτα καί προόπτα τῶν μεγαλουργιῶν τοῦ Θεοῦ, Ἠλία μεγαλώνυμε, ὁ τῷ φθέγματί σου στήσας τά ὑδατόρρυτα νέφη, πρέσβευε ὑπέρ ἡμῶν, πρός τόν μόνον Φιλάνθρωπον.

Μεγαλυνάριον.

Ζήλῳ οὐρανίῳ πυρποληθείς, φλέγεις τήν ἀπάτην, ὡς πυρίπνους καί ζηλωτής· ὅθεν ἀνυψώθης, ἐν ἅρματι πυρίνῳ, ὦ Ἠλιού Προφῆτα, πρός βίον ἄφθαρτον.