Ὁ Ὅσιος Ἀνατόλιος τῆς Ὄπτινα ἦταν ἕνας ἀπό τούς πλέον χαρισματικούς Στάρετς τῆς Ὄπτινα. Διακρινόταν γιά τό προορατικό του χάρισμα καί τήν ἀγάπη του καί ἦταν ὁ πρῶτος ἀπό τούς Πατέρες τῆς Ὄπτινα πού δέχθηκε σχεδόν μαρτυρικό θάνατο. Στό πρόσωπο τοῦ Ὁσίου Ἀνατολίου μποροῦσες νά διακρίνεις κάτι ἀπό τήν φρεσκάδα πού ἔχουν τά ἀγριολούλουδα, ἐνῶ εἶχε πάντα μιά νεανική διάθεση καί μιά ἤρεμη χαρά.

Ὁ Ὅσιος Ἀνατόλιος, κατά κόσμον Ἀλέξανδρος Ποτάπωφ, ἤθελε ἀπό πολύ μικρός νά γίνει μοναχός. Ἡ μητέρα του ὅμως ἀρνιόταν νά τόν ἀφήσει νά πάει σέ μοναστήρι, ἄν καί δέν ἦταν ὁ μοναδικός γυιός στήν οἰκογένεια. Ἔτσι ἔφυγε γιά τό μοναστήρι μετά τόν θάνατό της, ὅπως ἀκριβῶς ἔκανε καί ὁ μεγάλος Ἅγιος τῆς Ρωσσίας, ὁ Ὅσιος Σέργιος τοῦ Ραντονέζ.

Ὁ Ἀλέξανδρος πῆγε κατ’ εὐθεῖαν στήν Ὄπτινα καί γιά πολλά χρόνια ἦταν διακονητής τοῦ Στάρετς Ἀμβροσίου. Ζώντας κοντά στήν ὁσιακή αὐτή μορφή προσπαθοῦσε νά ἀφομιώσει κυριολεκτικά τό πνεῦμα αὐτοῦ τοῦ μεγάλου Ὁσίου καί φαίνεται ὅτι τό κατόρθωσε σέ σημαντικό βαθμό. Ἐνῶ ἦταν ἀκόμα ἱεροδιάκονος ἀνέλαβε τά καθήκοντα τοῦ πνευματικοῦ, στήν σκήτη πρῶτα καί ἔπειτα στό μοναστήρι. Ἰδιαίτερα οὁ προσκυνητές τοῦ μοναστηριοῦ τόν σέβονταν καί τόν ἀγαποῦσαν πολύ.

Ἀπό τις πρῶτες ἡμέρες του στήν Ὄπτινα ἐπιδόθηκε μέ ἔνθεο ζῆλο στήν αὐστηρή ἀσκητική ζωή. Πρόσεχε μέ ἐπιμέλεια τήν τήρηση τοῦ νοῦ του καί προσπαθοῦσε νά μήν βγαίνειἀπό τό κελλί του, ἐνῶ ταυτόχρονα συμμετεῖχε μέ ἁπλότητα καί προθυμία σέ ὅλα τά διακονήματα τοῦ μοναστηριοῦ και ἦταν ἰδιαίτερα προσεκτικός στήν ἀγάπη του προς τούς ἀδελφούς, τούς ἐπισκέπτες τήν φύση κι ὅλη τήν δημιουργία. Ὁ μοναχικός τρόπος ζωῆς στό μοναστήρι μέ τό ὡραῖο τυπικό, τις ἐκκλησιαστικές Ἀκολουθίες, τούς Γέροντες καί τήν πλούσια πνευματικότητα, τόν διαμόρφωσαν σέ ἕναν μεγάλο ἀσκητή. Τη νύχτα δέν κοιμόταν σχεδόν καθόλου, τήν περνοῦσε ὁλόκληρη μέ τήν προσευχή τοῦ Ἰησοῦ. Καί στίς Ἀκολουθίες στήν ἐκκλησία πολλές φορές ἀπό τήν κούραση τόν μισοέπαιρνε ὁ ὕπνος ὅσο διαβάζονταν τά Καθίσματα. Ὅποιος δέν ἤξερε τόν νυχτερινό ἀγῶνα του στήν προσευχή μερικές φορές τόν κατέκρινε πώς ἦταν ἀμελής στά καθήκοντά του. Ὅμως, ἡ ἐσωτερική αὐτή ἐργασία τόν γέμιζε μέ ἀδιατάρακτη ἐσωτερική εἰρήνη. Αὐτή ἡ ἐσωτερική εἰρήνη τόν κατέστησε καί τόν ἀνέδειξε πνευματικό ὁδηγό χιλιάδων ψυχῶν.

Στά τελευταῖα χρόνια τῆς ζωῆς του ὁ Ὅσιος ζοῦσε κοντά στήν ἐκκλησία. Ἡ ἀνασφάλεια, ὁ φόβος καί ἡ ἀνησυχία τῶν ἀνθρώπων ἀπό τόν ἐπαναστατικό ἀθεϊσμό ὁδηγοῦσε τούς πιστούς στόν Ὅσιο Ἀνατόλιο. Ἐκεῖ ζητοῦσαν παρηγοριά καί πνευματική ἐνίσχυση.

Ἀπό τά τέλη τοῦ 1917, οἱ Σοβιετικές ἀρχές ξεκίνησαν τούς διωγμούς τῶν μοναχῶν σέ ὅλη τήν Ρωσσία. Ἡ Ὄπτινα κρατικοποιήθηκε. Οἱ μπολσεβῖκοι δέν εἶχαν βέβαια ἀνάγκη ἀπό μοναστήρι. Εἶχαν σκοπό νά τοῦ ἀλλάξουν μορφή. Εὐτυχῶς ἀντέδρασαν οἱ Χριστιανοί, ἀνάμεσά τους καί μερικοί πού εἶχαν κάποια ἐπιρροή, καί τό μοναστήρι μετατράπηκε σέ μουσεῖο, ἐνῶ ἄφησαν καί μία ἐκκλησία νά λειτουργεῖ. Ὁ Ὅσιος Ἀνατόλιος εἶδε τούς ἑκατοντάδες μοναχούς πού ζοῦσαν ἀκόμα στήν Ὄπτινα νά διασκορπίζονται στούς  τέσσερις ἀνέμους. Ἄλλοι ρίχτηκαν στήν φυλακή, ἄλλοι θανατώθηκαν. Οἱ διάδοχοι ἐκείνων τῶν εὐλαβῶν καί ἱερῶν φυσιογνωμιῶν, πού εἶχαν διαδραματίσει σπουδαῖο ρόλο στήν πνευματική ἱστορία τῆς χώρας τους, τώρα διώκονται ἀνηλεῶς σαν νά ἦταν κακοῦργοι καί ἄνομοι. Καί τότε ἀκόμα ὅμως οἱ πιστοί ἔτρεχαν στό μοναστήρι ἀναζητώντας παρηγοριά στόν ἅγιο αὐτό τόπο.

Οἱ στρατιῶτες τοῦ Ἐρυθροῦ στρατοῦ συνέλαβαν πολλές φορές τόν Ὅσιο Ἀνατόλιο, τόν ξύρισαν, τόν βασάνισαν, τόν μυκτήρισαν. Ὑπέφερε πολλά. Δέν ἔπαψε ὅμως νά δέχεται τούς πιστούς κάθε φορά πού τοῦ δινόταν ἡ εὐκαιρία. Τό βράδυ τῆς 29^ης Ἰουλίου 1922 τόν ἐπισκέφθηκε μιά ἐπιτροπή ἀπό σοβιετικούς. Τόν ἀνέκρινε γιά πολύ ὥρα, καί μετά τοῦ εἶπαν πώς θα τόν συλλάβουν. Ὁ Στάρετς δέν διαμαρτυρήθηκε. Μόνο τούς ζήτησε ταπεινά νά καθυστερήσουν λίγο τήν σύλληψή του, γιά νά ἑτοιμασθεῖ.

Ἔφθασε ἡ νύχτα καί ὁ Ὅσιος Ἀνατόλιος ἄρχισε νά ἐτοιμάζεται γιά τήν ἀναχώρησή του. Τήν ἄλλη μέρα τό πρωΐ ἡ ἐπιτροπή γύρισε. Τά μέλη τῆς ἐπιτροπῆς βγῆκαν ἀπό τά αὐτοκίνητά τους καί ρώτησαν τόν ὑποτακτικό π. Βαρνάβα:

-        Ετοιμάσθηκε;

-        Μάλιστα ἀπάντησε ἐκεῖνος.

Ἄνοιξε τήν θύρα καί τούς ὁδήγησε στό κελλί τοῦ Ὁσίου. Ἐδῶ τούς περίμενε μιά ἔκπληξη πού τούς ἄφησε ἐμβρόνητους. Ὁ Ὅσιος, μετά τήν «προετοιμασία» του, ἔκειτο νεκρός στό φέρετρό του, στήν μέση τοῦ κελλίου. Ὁ Κύριος δέν ἐπέτρεψε νά μυκτηρίσουν καί ἄλλο τόν πιστό δοῦλο Του καί τόν πῆρε μαζί Του τήν ἴδια ἐκείνη νύχτα. Λίγες μέρες νωρίτερα ὁ Ὅσιος Ἀνατόλιος εἶχε εἰδοποιήσει πολλούς ἀνθρώπους, ἄλλου μέ ἐπιστολή, ἄλλους ἐμφανιζόμενος στόν ὕπνο τους καί ἄλλους ἀκόμα μέ διάφορους τρόπους νά τόν ἐπισκεφθοῦν στό κελλί του. Τούς περίμενε γιά τήν κηδεία του.